Tôm sú khó “lấn sân” tôm thẻ chân trắng

Chủ nhật - 10/12/2023 21:28 99 0

Chu kỳ bong bóng

Đầu thập niên 1970 và 1980, ngành tôm sú vẫn phụ thuộc vào nguồn tôm giống (PLs) tự nhiên. Khi nhiều nông dân mở rộng diện tích và nhu cầu tôm giống tăng lên, các trại giống dần hình thành nhưng vẫn phụ thuộc vào tôm bố mẹ đánh bắt tự nhiên.

Phụ thuộc vào đánh bắt tự nhiên nên nhiều vùng sản xuất thiếu hụt tôm sú bố mẹ trong khi chất lượng tôm giống không đảm bảo. Từ đây, các nhà nghiên cứu và trại giống thương mại đã phát triển kỹ thuật cắt bỏ cuống mắt tôm mẹ nuôi nhốt với thành công ban đầu nhưng chưa thể mở ra ngành sản xuất tôm giống thương mại. Mặc dù nghiên cứu về dinh dưỡng tôm sú bố mẹ cũng phần nào thúc đẩy sản xuất tôm giống, nhưng tôm mẹ nuôi nhốt thường mang lại sản lượng PLs và tỷ lệ sống thấp hơn. Do đó, nhiều trại giống vẫn ưu tiên sử dụng tôm sú mẹ tự nhiên.

Tôm sú vẫn là đối tượng nuôi quan trọng. Ảnh: ST

Một số dịch bệnh bắt đầu xuất hiện khi ngành tôm sú mở rộng. Đáng chú ý nhất là virus MBV (Monodon baculovirus), tác nhân khiến tôm sú còi cọc, hoành hành khắp Đài Loan, Malaysia, Philippines, Polynesia, Hawaii và Singapore. Nhiều nghiên cứu khẳng định tôm sú có khả năng chống chịu virus này khá tốt nhưng chỉ trong những điều kiện nuôi tối ưu. Các trại tôm sú giống cũng gặp vấn đề nghiêm trọng với vi khuẩn Vibrio và bệnh đốm trắng (WSSV). Đầu những năm 2000, MBV tiếp tục hoành hành và tàn phá ngành tôm sú Thái Lan, khiến sản lượng giảm từ 40% xuống 70% chỉ trong hai năm.

Tiến sĩ Stephen Newman, một chuyên gia trong lĩnh vực sức khỏe tôm cho biết, tôm sú bố mẹ tự nhiên mang mầm bệnh đã gây thiệt hại lớn cho các trại tôm giống. Do đó, khi TTCT SPF xuất hiện, nhiều trại đã bỏ tôm sú và chuyển sang nuôi TTCT. Đồng quan điểm với Stephen Newman, tiến sĩ Vitor Suresh nhấn mạnh ngành tôm sú châu Á không thoát khỏi chu kỳ bùng nổ và suy thoái do nông dân chật vật ứng phó dịch bệnh từ đầu thập niên 2000 trở đi. Nhiều nỗ lực gia hóa tôm sú không thành công như kỳ vọng. Khi bắt đầu sử dụng TTCT giống SPF nhập khẩu từ Mỹ, các nước châu Á nhận thấy tôm phát triển tốt, tỷ lệ sống cao, mật độ nuôi 60 – 100 con/m2 trong khi tôm sú chỉ 15 – 20 con/m2. Do đó, 90% trang trại nuôi tôm ở châu Á chuyển sang TTCT.

Tôm sú quay lại

Diện tích nuôi tôm sú đang tăng trở lại trong thời gian gần đây, đặc biệt là sau khi thị trường TTCT có dấu hiệu bão hòa và dư cung. Nhiều chuyên gia cho rằng, tôm sú không thể lấy lại vị thế “độc tôn” như trước đây, nhưng tiếp tục là đối tượng nuôi quan trọng.

Tiến sĩ Newman nhận định, một số nhà sản xuất đang quay lại với tôm sú vì thị trường TTCT bão hòa, trong khi tôm sú giống SPF và cải tiến di truyền xuất hiện. Nhờ đó, các vấn đề dịch bệnh ở trại nuôi, cùng nhu cầu protein của tôm sú trong thức ăn cũng được giảm thiểu. Hiện, Indonesia đang mở rộng các vùng nuôi tôm sú mật độ thấp, tiết kiệm thức ăn và giảm chi phí sản xuất.

Phần lớn trang trại TTCT ở Đông Nam Á đều nuôi mật độ cao, đòi hỏi vốn đầu tư lớn và rủi ro cũng cao hơn do dịch bệnh tiềm ẩn, an toàn sinh học kém và thiếu cơ chế giám sát pháp lý. Do đó, ngành tôm Đông Nam Á vẫn không thể cạnh tranh với Ecuador có chi phí sản xuất TTCT cạnh tranh hơn. Một số trại ở Đông Nam Á bắt đầu nuôi tôm sú trở lại với con giống SPF và cải tiến di truyền nhưng vẫn không tránh được những hạn chế cố hữu. Tuy nhiên, nuôi tôm sú mật độ cao để giảm chi phí sản xuất không hề đơn giản vì tôm sú không phát triển tốt trong môi trường này. Do đó, tôm sú có khả năng chiếm lĩnh thị trường kinh doanh hàng đặc sản, trong khi TTCT là đối tượng được nuôi nhiều nhất.

Động lực mới

Sự phát triển của khoa học, công nghệ đang tạo cú hích mới cho ngành tôm sú hiện nay. Trung tâm Phát triển thủy sản Đông Nam Á đang khởi xướng chương trình phục hồi ngành tôm sú tại Philippines thông qua gia tăng nguồn cung tôm giống chất lượng cao và nâng cấp cơ sở hạ tầng. Tại Việt Nam, mô hình nuôi ghép tôm sú, cua biển và rong biển cũng gặp nhiều thuận lợi. Cùng đó, Ấn Độ đẩy mạnh mô hình nuôi thủy đa dinh dưỡng tổng hợp (IMTA) trong môi trường nước ấm với các đối tượng tôm sú, cá măng và ngao vàng trong rừng ngập mặn ở Ấn Độ.

Tiến bộ về dinh dưỡng tôm sú cũng hứa hẹn cắt giảm chi phí thức ăn và nâng cao tỷ lệ sống cho tôm giống. Ngoài ra, cải tiến di truyền gen trên tôm sú cũng ghi nhận những thành công nhất định. Hiện các nhà nghiên cứu ở Australia đã bắt đầu quá trình xác định dấu hiệu di truyền quan trọng trên tôm sú thông qua dữ liệu hệ gen. Tiến sĩ Suresh cho biết, tương lai ngành tôm sú sẽ còn sáng trong những năm tới bởi nhiều yếu tố, trước tiên là sức hút thị trường hơn hẳn TTCT,đặc biệt là tôm sú cỡ lớn 35-50g.Làn sóng quay trở lại của tôm sú bùng lên nhờ sự sẵn có tôm bố mẹ gia hóa và tôm giống sạch bệnh khắp châu Mỹ đến châu Á. Tuy nhiên, ngành tôm sú vẫn còn đối mặt nhiều thách thức phía trước.

Nguồn cung tôm sú giống SPF chưa đủ đáp ứng nhu cầu, trong khi số lượng tôm sú bố mẹ vẫn còn hạn chế. Quá trình nhân giống tôm sú trong trang trại cũng không dễ dàng như TTCT. Tôm sú bố mẹ có kích thước lớn cũng khiến khâu vận chuyển an toàn suốt chặng đường dài gặp nhiều trở ngại. Cùng đó tôm giống SPF chỉ phát triển ở mật độ nuôi thấp. Do đó, sản lượng tôm sú vẫn thua xa TTCT. Theo Tiến sĩ Suresh, người nuôi tôm sú nên tập trung vào sản phẩm có giá trị cao như tôm sú hữu cơ, tôm nguyên con để tăng lợi nhuận.

Tôm sú (Penaeus monodon) là một trong những loài tôm đầu tiên được nuôi thương mại. Giai đoạn 1998 - 2003, sản lượng tôm sú chiếm gần một nửa tổng sản lượng tôm nuôi toàn cầu. Sau đó, sản lượng tôm sú giảm mạnh xuống 15% bởi nhiều yếu tố gồm dịch bệnh, kỹ thuật hạn chế, và sự xuất hiện của TTCT Thái Bình Dương.

Tuấn Minh

(Tổng hợp)

Nguồn tin: thuysanvietnam.com.vn