Nông dân đổi đời nhờ kết hợp trồng sen, nuôi cá

Câu chuyện thành công từ các địa phương

Từ những vùng đất trũng cấy lúa cho năng suất thấp, nhiều nông dân ở Bình Định, Bắc Giang,…đã chuyển đổi sang mô hình trồng sen kết hợp với nuôi cá đồng. Với cách làm này, nông dân có thể tận dụng tối đa diện tích đất trũng, ao hồ, giảm chi phí đầu tư và tăng hiệu quả kinh tế.

Năm 2024, Trung tâm Khuyến nông Bình Định triển khai mô hình trồng sen trên đất lúa kết hợp nuôi cá rô đầu vuông tại xã Hoài Châu. Tham gia mô hình này, ông Nguyễn Văn Hoài ở thôn An Quý Bắc đầu tư trồng 5.000 cây sen hồng và thả nuôi 5.000 cá rô đầu vuông trên diện tích 0,5 ha đất ruộng trũng sản xuất lúa kém hiệu quả. Ông Hoài chia sẻ, sau 4 tháng thực hiện, ông thấy cây sen dễ trồng, thích nghi với vùng đất trũng thấp, lại ít sâu bệnh, hơn nữa vốn đầu tư thấp, không mất nhiều công chăm sóc, sản phẩm dễ tiêu thụ.

“Kết quả tôi thu hoạch được trên 1,5 tấn hạt sen khô, giá bán dao động từ 40.000 – 50.000đ/kg và 1,2 tấn cá với giá bán sỉ tại ruộng 25.000đ/kg. Sau khi trừ chi phí, mô hình cho lãi trên 60 triệu đồng/vụ, cao gấp 3 – 4 lần so với trồng lúa”, ông Hoài cho hay.

Tại phường Tăng Tiến, thị xã Việt Yên, tỉnh Bắc Giang, ông Đỗ Văn Thi là một trong những nông dân tiên phong áp dụng mô hình trồng sen kết hợp nuôi cá. Ban đầu, ông trồng sen trên khu đất ruộng 3,5 ha đang nuôi thả cá của gia đình. Mỗi hecta trồng sen cho thu hoạch trên 2 tấn hạt, ngoài ra việc nuôi cá kết hợp trồng sen mỗi năm thu khoảng 7 – 8 tấn cá/ha, hiệu quả cao gấp 5 lần so với trồng lúa thông thường.

“Chăm sóc sen kết hợp thả cá cần chú ý đến đối tượng sâu ăn lá xuất hiện khi cây ra lá non và lá chưa vươn cao trên mặt nước. Để diệt trừ sâu này, bà con tuyệt đối không sử dụng các loại thuốc bảo vệ thực vật để phun trừ sâu bệnh trên cây sen gây ảnh hưởng đến cá, thay vào đó nên dùng phương pháp thủ công bắt sâu bằng tay”, ông Thi chia sẻ kinh nghiệm.

Để phát triển mô hình này, Trung tâm Dịch vụ kỹ thuật nông nghiệp thị xã Việt Yên, cán bộ Khuyến nông thị xã Việt Yên (tỉnh Bắc Giang) đã tăng cường chuyển giao kỹ thuật tới người dân, vận động người dân trồng sen kết hợp với nuôi cá cần phải thận trọng trong quá trình thực hiện, nắm chắc các kỹ thuật trồng, chăm sóc cây sen cũng như chăm sóc cá nuôi thả trong ruộng.

Kỹ thuật canh tác và quản lý hiệu quả

“Trồng sen kết hợp nuôi cá” là mô hình nông nghiệp tuần hoàn, trong đó sen và cá hỗ trợ lẫn nhau cùng phát triển. Ruộng sen cung cấp môi trường sống lý tưởng cho cá đồng như cá lóc, cá rô, cá trê, cá điêu hồng… Rễ sen, thân sen và lá sen rụng xuống ao tạo thành nguồn thức ăn tự nhiên cho cá, đồng thời cung cấp các chất hữu cơ giúp cải tạo đất và nước.

Ngược lại, chất thải của cá lại là nguồn phân bón hữu cơ tuyệt vời cho sen, giúp cây phát triển, cho năng suất cao. Sự cộng sinh này không chỉ giảm thiểu chi phí đầu tư về thức ăn cho cá và phân bón cho sen mà còn hạn chế tối đa việc sử dụng hóa chất, bảo vệ môi trường sinh thái.

Mặc dù mang lại hiệu quả kinh tế cao nhưng mô hình này cũng đối mặt với không ít thách thức. Rủi ro về thời tiết, biến đổi khí hậu (hạn hán, lũ lụt, xâm nhập mặn) có thể ảnh hưởng lớn đến năng suất sen và cá. Dịch bệnh trên cá cũng là mối lo ngại thường trực, đòi hỏi nông dân phải có kiến thức về phòng trị bệnh. Bên cạnh đó, sự biến động của thị trường, giá cả đầu vào và đầu ra cũng là yếu tố cần được quan tâm.

Bên cạnh đó, việc chuẩn bị ao, vệ sinh nguồn nước trước khi thả cá và trồng sen là rất quan trọng. Đảm bảo độ sâu ao phù hợp, hệ thống thoát nước tốt để dễ dàng quản lý mực nước. Trong quá trình nuôi, nông dân cần thường xuyên kiểm tra chất lượng nước, theo dõi sự phát triển của cá và sen để có biện pháp điều chỉnh kịp thời. Việc bổ sung dinh dưỡng cho cá (dù đã có nguồn thức ăn tự nhiên) và phòng bệnh cũng cần được thực hiện đúng cách.

Một chu kỳ sản xuất thường kéo dài từ 6 tháng đến 1 năm, tùy thuộc vào loại sen và loại cá được nuôi. Theo các thống kê từ các cơ quan nông nghiệp địa phương, một hécta trồng sen kết hợp nuôi cá có thể mang lại doanh thu hàng trăm triệu đồng mỗi năm, thậm chí lên đến hàng tỷ đồng nếu áp dụng thâm canh và có chuỗi giá trị sản phẩm. Lợi nhuận cao hơn nhiều so với việc chỉ trồng lúa hoặc chỉ nuôi cá riêng lẻ. Điều này đến từ việc đa dạng hóa sản phẩm thu hoạch, tận dụng tối đa nguồn lực tự nhiên và giảm thiểu chi phí đầu vào.

Thành công của mô hình sen – cá đồng không chỉ dựa vào sự cộng sinh tự nhiên mà còn phụ thuộc lớn vào kỹ thuật canh tác và quản lý khoa học. Nông dân cần chú ý đến việc chọn giống sen và giống cá phù hợp với điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu địa phương.

Đa dạng hóa sản phẩm và mở rộng thị trường

Điểm nổi bật của mô hình “sen – cá đồng” là khả năng đa dạng hóa sản phẩm. Ngoài việc bán hoa sen, gương sen tươi, nông dân còn chế biến hạt sen thành các sản phẩm như hạt sen sấy khô, chè sen, sữa sen, mứt sen… Củ sen và ngó sen cũng được dùng làm nguyên liệu cho nhiều món ăn đặc sản. Đối với cá, bên cạnh việc bán cá tươi, nhiều hộ đã đầu tư vào sơ chế, đóng gói, hoặc liên kết với các nhà hàng, quán ăn để đảm bảo đầu ra ổn định.

Việc liên kết sản xuất và tiêu thụ theo chuỗi giá trị cũng là yếu tố quan trọng giúp nâng cao hiệu quả kinh tế. Thay vì bán sản phẩm thô với giá thấp, nông dân có thể tham gia vào các hợp tác xã, tổ hợp tác, hoặc liên kết trực tiếp với doanh nghiệp để đưa sản phẩm ra thị trường lớn hơn, thâm nhập vào các kênh siêu thị, nhà hàng cao cấp, thậm chí là xuất khẩu. Các chương trình xúc tiến thương mại, hỗ trợ xây dựng thương hiệu nông sản của địa phương cũng đóng vai trò tích cực trong việc mở rộng thị trường.

Với sự nỗ lực của người nông dân, cùng với định hướng và hỗ trợ từ chính quyền, mô hình trồng sen kết hợp nuôi cá đồng hứa hẹn sẽ tiếp tục phát triển mạnh mẽ, không chỉ mang lại thu nhập cao cho người nông dân mà còn góp phần vào sự phát triển kinh tế – xã hội của nông thôn, xây dựng nền nông nghiệp xanh, sạch và bền vững.

Thùy Khánh