Cá hô: Thành tựu đột phá trong bảo tồn và tầm nhìn phát triển tại Đồng Bằng Sông Cửu Long

Với giá trị kinh tế cao và chất lượng thịt thơm ngon, cá Hô luôn là đối tượng được săn đón. Tuy nhiên, các hoạt động khai thác quá mức cùng những biến đổi môi trường đã khiến nguồn lợi tự nhiên của loài này suy giảm nghiêm trọng. Các nỗ lực sản xuất giống nhân tạo trước đây, dù có những kết quả ban đầu, vẫn còn nhiều hạn chế về tính ổn định và hiệu quả, đặc biệt ở các chỉ tiêu như tỷ lệ thụ tinh và tỷ lệ sống của cá con.

Trước thực trạng đó, dự án cấp quốc gia “Hoàn thiện quy trình ương giống và xây dựng mô hình nuôi thương phẩm nguồn gen cá Hô (Catlocarpio siamensis)”, mã số NVQG-2020/DA.06, do Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản II chủ trì, đã được triển khai nhằm giải quyết các nút thắt kỹ thuật, hướng tới mục tiêu bảo tồn và phát triển bền vững nguồn gen cá quý hiếm này. Bài viết này tổng hợp những thành tựu nổi bật và phân tích định hướng tương lai cho cá Hô dựa trên kết quả của dự án.

Một trong những thành công mang tính chiến lược của dự án là việc bổ sung và làm mới nguồn gen cá Hô. Nhận thấy đàn cá bố mẹ hiện có đã lớn tuổi, dự án đã chủ động thu thập các đàn cá mới từ hai tỉnh Đồng Tháp và An Giang: Đã thu thập thành công 150 con cá Hô hậu bị mới, khối lượng trung bình 3,5 – 3,6 kg/con, thu thập 70 con cá Hô bố mẹ hậu bị mới, khối lượng trung bình từ 12 – 20 kg/con, tỷ lệ sống khi vận chuyển của cả hai đàn cá đều đạt 100%, một thành công lớn trong công tác thuần dưỡng ban đầu.

Sau quá trình nuôi tăng trưởng, đàn cá hậu bị đã đạt khối lượng trung bình 6,9±0,6 kg/con với tỷ lệ sống 72,7%. Đàn cá bố mẹ hậu bị đạt khối lượng trung bình 18,4±3,2 kg/con với tỷ lệ sống 74,3%. Việc làm giàu nguồn gen này có ý nghĩa sống còn, giúp đa dạng hóa di truyền và đảm bảo một thế hệ bố mẹ trẻ, khỏe mạnh cho công tác sản xuất giống lâu dài.

Dự án đã tạo ra bước nhảy vọt về hiệu quả trong quy trình sản xuất giống, với các chỉ số kỹ thuật đạt mức ổn định và vượt trội so với trước đây:

Nuôi vỗ thành công: Tỷ lệ cá bố mẹ thành thục đạt trên 95%.

Hiệu suất sinh sản cao: Tỷ lệ cá tham gia sinh sản đạt 100%, tỷ lệ thụ tinh trung bình 86,2% và tỷ lệ nở lên đến 97%.

Hoàn thiện quy trình ương: Tỷ lệ sống từ cá bột lên cá giống (cỡ 6 – 8 cm/con) đạt trên 70%. Tỷ lệ cá dị hình được kiểm soát ở mức cực kỳ thấp (0,077%).

Với những thành công này, dự án đã sản xuất và thử nghiệm thành công trên 549.000 con cá giống, vượt mục tiêu sản xuất 500.000 con.

Dự án đã chứng minh tính khả thi và hiệu quả kinh tế cao của việc nuôi thương phẩm cá Hô: Năng suất và sản lượng vượt trội: Mô hình nuôi thương phẩm đạt năng suất 1.615 kg/1.000 m2 (tương đương 16,15 tấn/ha). Tổng sản lượng mô hình đạt 16,1 tấn cá thịt. Tối ưu hóa sản xuất sau 30 tháng nuôi, cá đạt khối lượng trung bình 3,6±0,8 kg/con, với tỷ lệ sống cao, đạt 75,2%. Hệ số chuyển đổi thức ăn (FCR) được tối ưu hóa ở mức 2,9. Khẳng định chất lượng sản phẩm: Phân tích hóa sinh cho thấy thịt cá Hô có hàm lượng protein cao (18±1,4%), lipid thấp (2,2±0,9%), cùng với 17 loại amino acid và 28 loại acid béo có lợi cho sức khỏe. Hiệu quả kinh tế hấp dẫn: Mô hình nuôi thương phẩm có tỷ suất lợi nhuận trên tổng chi phí đạt từ 18,8% đến 21,03% mỗi vụ.

Thành công của dự án đã mở ra một chương mới cho loài cá Hô tại Việt Nam. Thương mại hóa và xã hội hóa các quy trình công nghệ đã được chuẩn hóa và sẵn sàng để chuyển giao, nhân rộng ra sản xuất. Bảo tồn thông qua phát triển: Việc phát triển mạnh mẽ nghề nuôi cá Hô sẽ làm giảm áp lực khai thác lên các quần thể hoang dã. Dự án đã mạnh dạn đề xuất cơ quan có thẩm quyền xem xét đưa cá Hô ra khỏi danh sách đỏ. Tầm nhìn khu vực thành công tại Việt Nam có thể trở thành mô hình tham khảo cho các quốc gia khác trong lưu vực sông Mekong.

Dự án “Hoàn thiện quy trình ương giống và xây dựng mô hình nuôi thương phẩm nguồn gen cá Hô” đã thành công một cách toàn diện. Những kết quả mang tính đột phá này không chỉ giải quyết được các thách thức kỹ thuật mà còn tạo ra một hướng đi bền vững, kết hợp hài hòa giữa bảo tồn và phát triển kinh tế, mở ra tương lai tươi sáng cho “vua cá nước ngọt”.

Nguyễn Thanh Tùng

Tài liệu tham khảo

Báo cáo tổng hợp kết quả thực hiện đề tài cấp nhà nước “Hoàn thiện quy trình ương giống và xây dựng mô hình nuôi thương phẩm nguồn gen cá Hô (Catlocarpio siamensis)”, Mã số: NVQG-2020/DA.06, Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản II, 2024.